نیمروز نامی است که به چگونگی تابیدن نور خورشید بر نصف‌النهار ویژه‌ی پهنه‌ی سیستان اشاره دارد.
هنگامی‌که آفتاب درست بر نصف‌النهار سیستان ( 5/33 درجه) می‌گذرد از ژاپن در خاور تا جزیره‌های خالدات در باختر، در سراسر جهان کهن آفتاب دیده می‌شود، اما در خاور به گونه‌ی فرورفتن و در باختر به گونه‌ی برآمدن آفتاب.
منظور از جهان کهن، قاره‌های آسیا، آفریقا و اروپا است، زیرا پهنه‌ی بزرگ خشکی آمریکا برای پیشینیان ما شناخته شده نبود. به سخن دیگر هنگامی‌که آفتاب بر نصف‌النهار سیستان می‌تابید از دورترین نقطه در شرق تا دورترین نقطه در غرب جهان شناخته‌شده برای پیشینیان ما، آفتاب دیده می‌شود. واژه‌ی «نصف‌النهار» برگردان تازی واژه‌ی «نیمروز» است.
می‌گویند که در روزگار کهن در نیمروز رصدخانه‌ی به نام گنگ‌دژ ساخته بودند و زرتشت در سال 1725 پیش از میلاد در آن‌جا به رصد پرداخت. وی برآمدن خورشید را به برج حَمَل رصد کرد و پایه‌ی گاهشماری‌های آینده را استوار کرد. بنابراین، دانستن خط نیمروزی به ایرانیان کمک کرد تا گاه را به درستی اندازه‌گیری کنند و درست‌ترین گاهشمار جهان را پدید آورند.
